Trong hoàn cảnh túng thiếu, gia đình ở Hà Nam vẫn luôn khuyến khích các con đến trường vì sự trân trọng với con chữ, với người thầy.

Câu chuyện quả bí ngô

Gia đình ông Nguyễn Văn Chuẩn (85 tuổi) và bà An Thị Dần (83 tuổi) nổi tiếng ở vùng đất Lý Nhân, Hà Nam. Các con, cháu của họ có 1 phó giáo sư, 8 tiến sĩ và 23 thạc sĩ.

‘Vợ chồng tôi có 10 người con, nhà nghèo nhưng tất cả đều được học đại học’, ông Chuẩn nói về quãng thời gian vất vả nuôi con thành tài của mình.

Chồng là giáo viên trường THPT, vợ làm nghề buôn bán. Cái nghèo đeo bám cuộc sống của họ trong suốt hàng chục năm khi 10 người con lần lượt ra đời.

Một góc nhà ngày xưa của ông Chuẩn, bà Dần.
Ông kể, gia đình ông nghèo đến nỗi nhà không còn gì để ăn. Một lần, thầy hiệu trưởng trường cấp 3 đến thăm nhà khiến cả gia đình ông lúng túng.

Người con trai (hiện là Phó giáo sư) thấy bố và khách nói chuyện, bèn đội quả bí ngô lên đầu, tay chỉ vào quả bí, ra hiệu hỏi xem có được phép nấu ăn không. Đó là thứ duy nhất còn lại trong nhà ông có thể ăn được.

Bố mẹ gật đầu, các con ông xúm vào luộc quả bí, đãi khách. Tuy nhiên nhà hết muối để chấm, người chị cả (giờ là giáo viên về hưu) lại sai người em trai thứ 9 (nay cũng là giáo viên về hưu) sang nhà hàng xóm vay muối.

Anh này chạy đi, rồi về nhà khóc tu tu vì bị hàng xóm mắng: ‘Nhà mày đến muối mà cũng không có để ăn à?’.

Bà An Thị Dần cũng nhớ lại, bà buôn đủ nghề vẫn không lo nổi cho các con ăn học nên thường xuyên phải vay nợ.

‘Tôi nhớ có năm, cả nhà đi vắng chỉ có anh út ở nhà. Con hốt hoảng khi người ta đến dọa: ‘Bố mẹ mày không trả nợ, tao dỡ nhà đấy’.

Ngày giáp Tết, các con tôi thường bảo: ‘Ngày Tết, người lạ đầy nhà mà mẹ thì ở ngoài đường’. Vì lúc đó người ta đến đòi nợ còn tôi vẫn cố buôn bán, kiếm thêm được chút gì cho con ăn’, bà Dần nói, mắt nhòe đi.

Tiền học phí của cô bé lớp 3

Chị Nguyễn Thị Xuân, con gái thứ 4 của ông Chuẩn, hiện là giáo viên về hưu, cũng chia sẻ: ‘Kỷ niệm vào năm học lớp 3 khiến tôi không thể nào quên được’.

Ngày đó, lần đầu tiên cô giáo hỏi: ‘Em nào chưa nộp tiền học đứng dậy’, các bạn đứng rất đông, lần 2 ít dần, lần 3 chỉ còn mỗi chị. Cô giáo bảo: ‘Không có tiền nộp thì đừng học nữa’.
Chị Xuân bên bố mẹ.
‘Quãng đường từ trường về nhà khoảng 3km, tôi – một con bé 8 tuổi – vừa đi vừa khóc. Tôi nghỉ học 3 ngày. Ngày thứ 4, cô giáo đến bảo mẹ tôi: ‘Xuân học giỏi, để nó nghỉ thì phí quá, chị lại cho cháu đi học đi’.

Thế là tôi được đến lớp. Sang năm lại thế, các cô chẳng buồn hỏi đến tôi nữa’.

Chị cũng nhớ đến ‘kỳ tích’ chia cơm của mình. Gia đình có 14 người (10 con, 2 bố mẹ và bà, cô), mỗi bữa chỉ được nấu 1 bơ gạo, phải chia đủ 14 bát nên chị em chị tuyệt đối không được nấu cơm cháy vì rất khó chia.

‘Một lần, cậu em tôi đã ăn vụng một bát. Sau khi đếm đi đếm lại vẫn thấy thiếu, tôi phải lấy một ít cơm từ các bát để chia thêm bát nữa. Ăn xong, em mới thú nhận: ‘Nãy em ăn hai bát đấy’, vì đói quá. Chúng tôi phải đi bộ đến trường và lúc nào cũng trong tình trạng đói ăn’.

Chị Xuân chia sẻ, dù vậy, các anh em chị không bao giờ chán học và lúc nào cũng đạt học sinh giỏi.

‘Chúng tôi chẳng có bí quyết gì, chỉ do nghèo đói quá thì phải học thôi’.

Bí quyết trong gia đình có 8 tiến sĩ, 1 phó giáo sư

Dù nghèo nhưng ông bà Chuẩn luôn khuyến khích các con học hành. ‘10 đứa con, đứa nào tôi cũng đưa lên Hà Nội để thi đại học’, ông nói.

Ông nhớ nhất là lần đưa người con út lên Hà Nội đi ĐH Thủy Lợi và ĐH Sư phạm. ‘Nhà đã có con học Sư phạm Toán, Hóa, Sinh thiếu môn Lý nên tôi hướng con thi Sư phạm Lý’.

Lần đó, người con trai lớn của ông đang du học ở Liên Xô gửi về 1 chiếc vỏ chăn. Ông đi bán được ít tiền, dùng đó làm tiền đưa con lên Hà Nội nộp lệ phí thi, ăn uống trong vòng 1 tuần.
Caption
‘Mỗi ngày 2 bố con chỉ ăn 1 bữa. Không có tiền thuê trọ, buổi trưa có tấm nilon trải dưới gốc cây cho con nằm, còn bố ngồi cạnh để gọi con đến giờ vào thi. Con đỗ 2 trường nhưng Trường ĐH Thủy lợi gọi trước, tôi cho con tiền học phí để nộp. Đến lúc Trường ĐH Sư phạm gọi nhập học, không còn tiền nộp, cháu đành học Thủy lợi dù gia đình tôi đều hướng các con theo ngành Sư phạm’, ông nói.

Ông có 10 người con thì 7 người theo nghành Giáo dục. Ông muốn con theo ngành này bởi sự trân trọng với cái chữ, với người thầy.

‘Tôi không đánh con bao giờ. Chúng ngoan quá, có gì mà phải đánh mắng? Tôi đi dạy học, bà buôn bán, các con trong nhà đều tự bảo ban nhau ăn học’.

Chị Xuân cũng kể, mẹ chị là người thông thái, dù không học cao nhưng thuộc nhiều thơ. Bà luôn dạy con yêu thương nhau, nỗ lực học tập bằng các bài thơ dân gian.

Người con gái đầu của ông bà vào đại học từ năm 1974, đến năm 1998, người con út tốt nghiệp là từng đó năm ông bà ròng rã nuôi các con học đại học.

Hiện, các con, cháu ông bà đều đã thành đạt, có nhiều người làm chức vụ lớn, truyền thống hiếu học trong gia đình vẫn được giữ nguyên vẹn.

‘Bố mẹ tôi có quỹ riêng. Hàng năm vào Quốc khánh 2/9, ngày họp gia đình, chúng tôi lại báo cáo thành tích của các con, các cháu.

Ông bà đều có phần quà tặng những cháu đạt giải thưởng. Với các cháu chưa đạt, ông bà cũng có quà để động viên cố gắng vào năm tới’, chị Xuân nói.

Vợ chồng ‘đói nhất làng’ nuôi 10 con thành tài

Ngày họp mặt gia đình 2/9, mới mờ sáng, ông Nguyễn Xuân Chiểu, 85 tuổi đã í ới gọi vợ “bà ơi, dậy thôi”. Bà An Thị Dần, 83 tuổi, vợ ông vén lại mớ tóc bạc, bảo chồng “Tôi cả đêm có ngủ đâu mà ông phải gọi”. Rồi ông bà ra vườn, bắt hơn hai chục con gà giết thịt để làm cơm đón con cháu.

6 giờ sáng, tiếng dao thớt leng keng, tiếng bước chân nườm nượp. Bầy con cháu 70 người lũ lượt kéo về, xắn tay áo hộ ông bà nấu nướng, ba phòng bếp đều đỏ lửa. Con lợn nặng một tạ mổ, bày ra một quầy thịt lớn. Đúng trưa, 10 mâm cơm ăm ắp thịt gà, thịt lợn, rau xanh… được xếp vào hai dãy bàn, trong nhà ăn rộng hơn 50m2. Nhà ăn đó 30 năm trước, là ngôi nhà tranh rách nát, ông Chiểu và vợ chạy ăn từng bữa nuôi bầy con 10 đứa.

Những năm 1970, lũ con đứa nào cũng đói, mặt xanh như tàu lá. Cha mẹ đi làm, cứ vài bữa, các con ông Chiểu lại phải vác cái rá thủng đi khắp làng vay gạo. Có lần, thằng con thứ ba đi bộ ra tận đầu làng, cách nhà một km, nhưng vẫn về tay không. Đói khổ, bị người đời mỉa mai, ông Chiểu về hối thúc đàn con: “Thầy ức quá, các con phải cố lên, phải học thật giỏi!”. Lũ con lem luốc nhìn cha ỉu xìu “Khó lắm thầy bu ơi!”.

Vậy là 5 trai, 5 gái (sinh từ 1956 đến 1976) đều được ông bố là giáo viên thể dục và bà mẹ nông dân “xua” đi học hết.

“Bố rất chiều mẹ vì ngày xưa mẹ quá khổ cực, những ngày bố đi dạy học, mẹ ở nhà chăm 10 người con, kéo cày thay trâu để kiếm gạo nên sức khỏe giảm sút nhanh”, chị Hằng, con thứ 7 của ông Chiểu, bà Dần, cho biết. Ảnh: Đức Minh.

Một bữa, thầy hiệu trưởng của ông Chiểu từ xa đến thăm. Đến giờ cơm trưa, nhà hết gạo, chỉ còn quả bí ngô, cậu con trai thứ 3 đội lên đầu, đứng ngoài sân gọi “bu ơi”, ý muốn xin mẹ cho nấu. Bà Dần nhìn ra gật đầu.

Mấy đứa trẻ cử cậu thứ 9 sang hàng xóm vay muối về chấm bí ngô luộc. “Cậu ấy sang, hàng xóm ngần ngừ ‘nhà mày có bát muối cũng không mua được mà ăn’. Tủi thân, cậu ấy bỏ về, nằm giữa nhà khóc tu tu”, chị Hằng, 49 tuổi, con thứ 7 của cụ Chiểu kể. Lúc đó, lũ trẻ bảo nhau: “Thầy nói đúng, anh em mình phải học thật giỏi để thoát nghèo”.

Để có tiền cho con học, ông Chiểu “vừa làm thầy, vừa làm thợ, đi chợ, làm nông”. Đầu tuần, ông dậy từ một giờ sáng, đi bộ khoảng 40 km đến trường ở Thường Tín, Hà Nội dạy học, cuối tuần lại đi bộ về. Ngày nghỉ, ông cùng vợ mua quýt, vôi, tòng teng quang gánh đi khắp Hà Nội, Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định bán. Ông tự làm máy xát dong, trồng rau để kiếm thêm, ngoài việc cấy một mẫu ruộng để lấy lúa ăn. Nhà không có gạo thì ăn rau, ăn củ chuối.

“Làm giáo viên lương thấp, làm thầy giáo thể dục lại không được coi trọng, nhưng tôi vẫn cố theo, vì đó là cơ hội duy nhất để tiếp xúc với những người có tư tưởng tiến bộ”, ông Chiểu nói.

Nhiều năm phải đi vay, gia đình ông Chiểu nợ khắp nơi. Vài bữa lại có người đến ngôi nhà tranh xiêu vẹo đòi thóc, đòi tiền. Ông Chiểu mời vào nhà bảo “Ngày nào các bác cũng đến đòi, tiếp các bác tôi chẳng còn thời gian làm mà trả nợ. Tôi hẹn bác này 3 tháng, còn bác đây 2 tháng sẽ trả”. Có người đồng ý, nhưng cũng có người chửi, nhiều lần ông phải chạy sang nhà anh trai trốn.

Biết cha vốn tự trọng cao, vì con mới phải chịu lún, bầy con của ông càng quyết tâm đổi đời.

“Người ta đến đòi nợ, mấy chị em tôi vẫn mắc võng lên cành cây hồng xiêm nằm học. Họ quát tháo ồn quá thì lại chui vào buồng, đóng kín cửa học. Nửa đêm, hai cái đèn dầu cạn, mấy đứa bảo nhau đổ nước cho váng nổi lên”, chị Hằng nhớ lại.

Tối tối, vợ chồng ông Chiểu không nhắc con học, ngược lại thường phải kêu các con đi ngủ sớm. “Thằng con thứ 3 hôm nào đi cuốc đất cũng cài cuốn sách sau lưng. Cứ nghỉ tay là nó lại đặt ngang cán cuốc làm chỗ ngồi, rồi lôi sách ra học”, bà Dần kể.

Mười đứa trẻ lần lượt đậu đại học, 7 người chọn ngành sư phạm. Hành trình gồng gánh nuôi con của vợ chồng ông Chiểu kéo dài thêm 20 năm, năm nào cũng có 2 đứa đang học. Các con vừa gắng học giỏi để giành học bổng, vừa đi làm thêm để có tiền trang trải.

Khoảng cuối những năm 1990, các con ông Chiểu đi làm, trả dần hết nợ. Giờ đây, “thằng con thứ 3” mang sách ra ruộng mà bà Dần nhắc đến đã là một phó giáo sư, tiến sĩ. “Thằng thứ 9” nằm lăn dưới đất khóc vì không xin được muối đã là một thạc sĩ, hiện dạy cấp 3 tại một trường điểm của huyện Lý Nhân. Tám người con còn lại, có một tiến sĩ nữa.

Ông Chiểu chưa bao giờ phải dùng roi vọt. “Nhà khác 10 đứa thì thường có đứa nọ đứa kia sứt sẹo, hư hỏng, nhà tôi may mắn là đều trọn vẹn. Các con chưa từng làm tôi thất vọng”, ông nói. Ảnh: Đức Minh.

Nếu tính cả dâu rể và hàng cháu, nhà ông Chiểu hiện có một phó giáo sư, 5 tiến sĩ và 20 thạc sĩ. Con gái đầu của vợ chồng ông thời đó là người con gái duy nhất trong xã Văn Lý đi đại học.

Ông Ngô Thanh Thủy, Chủ tịch hội khuyến học xã Văn Lý cho biết: “Gia đình ông Chiểu là gia đình nổi tiếng nhất huyện Lý Nhân là ham học. Từ thuở hàn vi cho đến bây giờ, ông ấy vẫn luôn là người truyền lửa cho các con cháu nỗ lực”.

Vợ chồng ông Chiểu hiện sống cùng con trai thứ 9. Các con đều đã thành đạt, nhưng ông bà chẳng nghỉ ngơi. Ông Chiểu sáng nào cũng lúi cúi ngoài vườn, vun hàng chục gốc hồng xiêm, gốc bưởi trong khu vườn rộng hơn nghìn mét vuông. Còn bà Dần sẽ trẩy bưởi, hồng xiêm bán.

“Chúng tôi bước chân ra đời, cũng đối mặt với nhiều thách thức, nhưng học được ở cha mẹ chữ ‘nhẫn’, sự bền bỉ, kiên cường. Anh em chúng tôi cũng chẳng bao giờ tỵ nạnh nhau cái gì, vì quãng thời gian khổ cực nhất, chúng tôi đã luôn đùm bọc nhau”, Phó giáo sư – tiến sĩ Nguyễn Đức Minh, con trai thứ 3 của ông Chiểu nói.

Lễ 2/9 năm nay, xong cơm trưa, 10 người con quây quần “tám chuyện” dưới tán cây hồng xiêm 60 năm tuổi – nơi năm xưa họ từng mắc võng đọc sách, trốn người đòi nợ.